Wereld diabetes dag: 14 november

Diabetes komt overal ter wereld steeds meer voor. Je zou verwachten dat ook de bijhorende complicaties, vooral wat het zicht betreft, steeds vaker zouden voorkomen. De vooruitgang op het vlak van screening en behandelingen zorgt vandaag de dag voor een daling van het aantal ernstige gevallen. Uitleg door dr. Dafina Draganova, oogarts in de Brusselse universitaire ziekenhuizen Brugmann en Sint-Pieter.

Welke oogaandoeningen zijn het gevolg van diabetes?

“Diabetes is enerzijds een risicofactor voor de ontwikkeling van een reeks oogziekten bij de algemene bevolking. Anderzijds is het de causale factor van het oogletsel dat diabetische retinopathie wordt genoemd. Dat is een van de klassieke complicaties van diabetes.”

“Diabetes verhoogt het risico op de ontwikkeling van cataract, glaucoom, ooginfecties, droge ogen, verlamming van de oogspieren, ischemische optische neuropathie en retinale vasculaire occlusies.”

Wat zijn de oorzaken van diabetische retinopathie?

“Een teveel aan suiker in het bloed verzwakt de wanden van de vele kleine bloedvaatjes (haarvaten) in het lichaam. De vascularisatie van het netvlies wordt in hoofdzaak verzekerd door dit type bloedvat, waardoor het erg gevoelig is.”

“De verzwakte haarvaten verliezen hun dichtheid en raken verstopt. Dit veroorzaakt enerzijds pijn door zuurstofgebrek (ischemie) in het perifere netvlies en zwelling (oedeem) in het centrale deel van het netvlies (macula).”

“Retinale ischemie heeft de neiging zich te verspreiden en in de vergevorderde stadia veroorzaakt het nieuwe defecte netvliesvaten (het zogenoemde proliferatieve stadium) die tot ernstige complicaties kunnen leiden, zoals intraoculaire bloedingen, netvliesloslating of neovasculair glaucoom. Oedeem in het midden van het netvlies leidt tot een vermindering van de gezichtsscherpte die aanzienlijk kan zijn en slechts gedeeltelijk omkeerbaar is.”

Zijn er voortekenen?

“Het is belangrijk om te weten dat diabetische retinopathie tot in zeer vergevorderde stadia compleet asymptomatisch kan zijn. In geval van een macula-oedeem is het mogelijk dat de patiënt een wazig zicht heeft, vervormde letters ziet bij het lezen, een vlek ziet in het centrale gezichtsveld en problemen ondervindt bij het waarnemen van kleuren.”

Hoe voorkomen? Waarom is regelmatige screening belangrijk?

“Diabetische retinopathie kan worden voorkomen door een zorgvuldige controle van de bloedsuikerspiegel en van de cardiovasculaire risicofactoren die vaak geassocieerd worden met diabetes (hoge bloeddruk, dyslipidemie, roken, slaapapneusyndroom).”

“Het is van cruciaal belang dat diabetespatiënten minstens eenmaal per jaar worden gescreend. Diabetische retinopathie kan immers asymptomatisch zijn.

Als een retinopathie in het (minieme) beginstadium wordt ontdekt, is dat een waarschuwingssignaal voor de patiënt en zijn endocrinoloog. In dit stadium is de retinopathie mogelijk nog omkeerbaar: het perfect onder controle houden van de diabetes en de cardiovasculaire risicofactoren kan de aandoening doen verdwijnen of voorkomen dat ze verder uitbreekt.”

“Als retinopathie/maculopathie in een verder gevorderd stadium – maar zonder ernstige complicaties – wordt ontdekt, kan dit tijdig worden behandeld en kan het centrale en perifere zicht behouden blijven.”

Ontwikkelen alle mensen met diabetes een oogaandoening?

“Het antwoord is ‘nee’. Bij patiënten met diabetes type 2, als de diabetes vroegtijdig werd gediagnosticeerd, dus als de patiënten niet enkele maanden/jaren hyperglycemisch zijn gebleven voordat ze behandeld werden, en als de diabetes en de cardiovasculaire risicofactoren goed onder controle zijn, is het mogelijk dat zij geen diabetische retinopathie ontwikkelen.”

“Bij diabetes type 1 is de situatie iets anders vanwege de langere duur van de ziekte bij de patiënten die er al sinds hun kindertijd aan lijden. In deze gevallen komt het minder vaak voor dat er geen tekenen van retinopathie opduiken. Toch kan ook hier een goed evenwicht van de diabetes helpen om de schade aan het netvlies te beperken en een normaal zicht te behouden.”

Lopen bepaalde bevolkingsgroepen meer risico dan andere?

“Mensen met een slecht gecontroleerde diabetes, een langere diabetesduur en cardiovasculaire risicofactoren, zoals hoge bloeddruk, dyslipidemie, roken of slaapapneusyndroom, lopen meer risico op de ontwikkeling van diabetische retinopathie.”

Komen diabetesgerelateerde oogaandoeningen in België steeds vaker voor?

“De prevalentie van diabetes neemt wereldwijd toe en België is geen uitzondering. Aangezien het totale aantal mensen met diabetes toeneemt, is het logisch dat ook het aantal mensen met diabetische retinopathie toeneemt. Maar dankzij de vooruitgang op het vlak van screening en dankzij de beschikbare en tijdig verstrekte behandelingen, zal het aantal patiënten met ernstige diabetische retinopathie in verhouding echter afnemen. Dit stellen we nu al vast in vergelijking met de situatie 20 jaar geleden in België.”

Welke behandelingen zijn mogelijk, en wat zijn de resultaten en de beperkingen ervan?

“De eerste behandeling voor diabetische retinopathie is het zo strikt mogelijk onder controle houden van de bloedsuiker en van de cardiovasculaire risicofactoren. Alvorens over te gaan tot oogheelkundige behandelingen moet er in die zin een inspanning worden geleverd. Een goede communicatie tussen de oogarts, de behandelend arts en de endocrinoloog is van essentieel belang.”

“Wanneer bij de patiënt diabetische retinopathie in een gevorderd stadium (ernstig preproliferatief of proliferatief) wordt vastgesteld, voert de oogarts een laserbehandeling van de netvliesrand uit. Het doel van deze behandeling is de retinopathie te stabiliseren en ernstige complicaties te voorkomen. De behandeling wordt in meerdere sessies uitgevoerd. Zodra de behandeling voltooid is, moet deze niet meer worden overgedaan.”

“Oedeem centraal in het netvlies kan worden behandeld door het oog (regelmatig en vaak chronisch) te injecteren met anti-VEGF  of corticoïden, en/of met een laser.

In het stadium waarin ernstige complicaties opduiken, zijn soms chirurgische behandelingen nodig.”

De nieuwe anti-VEGF-behandeling door injectie in het oog is vrij recent en lijkt betere resultaten te bieden dan de andere behandelingen (beter zicht, minder bijwerkingen, ...): hoe ver staat het hiermee?

“Anti-VEGF-injecties worden gebruikt om oedeem centraal op het netvlies te behandelen. Deze inspuitingen zijn efficiënt en hebben een goed veiligheidsprofiel. Deze behandeling is symptomatisch en niet genezend. Ze moet dus zeer regelmatig worden herhaald. Daarnaast bestaan er een aantal terugbetalingscriteria waaraan de patiënt moet voldoen om in aanmerking te komen voor terugbetaling (waaronder een goed onder controle gehouden diabetes, wat moet worden aangetoond via bloedonderzoek). Hoewel deze inspuitingen zeer nuttig zijn geweest bij de behandeling van macula-oedeem, zijn ze niet in alle gevallen de oplossing. Er is altijd ruimte voor andere behandelingsmodaliteiten zoals laserbehandelingen of het injecteren van corticoïden.”

Zijn deze behandelingen pijnlijk, hinderlijk, duur, ...? 

“Laserbehandelingen worden in overleg uitgevoerd. Een laserbehandeling in het midden van het netvlies is niet pijnlijk. Het laseren van de rand van het netvlies kan door sommige patiënten als pijnlijk worden ervaren. In het UVC Brugmann beschikken we momenteel over een nieuw type laser dat ons toelaat om de behandeling met een uitstekend comfort voor de patiënt uit te voeren.”

“De intravitreuze injecties worden uitgevoerd onder plaatselijke verdoving en onder strikt steriele omstandigheden in een speciale ruimte of in een operatiekwartier. De gevoeligheid van de patiënten varieert, maar de meesten voelen slechts een klein ongemak op het moment van de injectie.”

“De behandelingen kunnen hinderlijk zijn wanneer ze gepaard gaan met frequente bezoeken aan de oogarts. Het is belangrijk om het behandelingsplan aan de patiënten uit te leggen en met hen de haalbaarheid ervan te bespreken. Wanneer de patiënten actief betrokken worden bij hun verzorgingsplan, wordt de behandeling als minder hinderlijk ervaren.”

“Wat de kosten betreft, is er in België een uitstekende dekking voor diabetesgerelateerde behandelingen en deze factor is niet beperkend.”

Als u advies zou moeten geven aan diabetespatiënten, welk advies zou dat dan zijn...?

“’We ondergaan de toekomst niet, we maken hem.’ Je kan de toekomst van je gezondheid en je zicht beïnvloeden door alles in het werk te stellen om je diabetes onder controle te houden. Laat je niet ontmoedigen, blijf gemotiveerd en optimistisch!”

Bedankt aan prof. Postelmans voor de zorgvuldige proeflezing.