Niet meer blind dankzij het bionisch oog

Dr. Fanny Nerinckx.

In maart hebben Dr. Fanny Nerinckx, oogarts en netvlieschirurg in het UZ Gent, en haar team, voor het eerst in België een patiënt met een erfelijke oogziekte behandeld met een implantaat in het netvlies, ook wel bekend als bionisch oog. Dankzij deze ingreep kan de patiënt nu opnieuw vormen onderscheiden zoals ramen, deuren en silhouetten van mensen. Om meer te weten te komen over deze ingreep zijn we Dr. Nerinckx gaan opzoeken in het UZ Gent.

Wat is het bionisch oog en hoe werkt het?

Het bionisch oog of het implantaat kreeg de naam Argus II Retinal Prosthesis System of kortweg Argus II en werd ontwikkeld door Second Sight Medical Products. Het systeem herstelt het zicht niet, maar vervangt gedeeltelijk de functie van het aangetaste netvlies door een systeem met minicamera, zakcomputer en implantaat. De persoon draagt een bril uitgerust met een minicamera in het midden van het montuur. Deze camera zendt de beelden naar een kleine draagbare computer. De computer vertaalt de beelden en zendt ze via een antenne op de bril naar het implantaat op het netvlies. Het implantaat werkt zoals de afgestorven lichtgevoelige cellen en stimuleert via 60 electroden de nog intacte zenuwcellen van het netvlies. De zenuwcellen sturen het signaal via de oogzenuw naar de hersenen waar zich dan uiteindelijk het beeld vormt. Voor de patiënt lijkt het alsof hij/zij opnieuw beelden en/of vormen kan waarnemen.

Wie komt er in aanmerking voor de behandeling?

Het implantaat is enkel van toepassing bij patiënten die een ziekte hebben van het netvlies waar alleen de fotoreceptoren, de lichtgevoelige cellen, aangetast zijn. De rest van het netvlies en zeker de oogzenuw moeten nog intact zijn. Het implantaat stuurt de prikkels namelijk via de normale optische banen, zoals hierboven beschreven. Een bijkomende en cruciale voorwaarde is dat de persoon niet blind geboren mag zijn. De patiënt moet ooit nog gezien hebben om de signalen die naar de hersenen gestuurd worden te kunnen interpreteren. Mensen die bijvoorbeeld aan retinitis pigmentosa lijden, een erfelijke oogaandoening waarbij de lichtgevoelige cellen aan de binnenkant van het oog degenereren, kunnen in aanmerking komen voor een bionisch oog.

Wat zijn de verwachtingen na de operatie?

Natuurlijk is er altijd eerst een ingreep nodig, de operatie zelf duurt toch ongeveer vier uur aangezien er een deel rond het oog en een deel in het oog aangebracht wordt. Op zich is het geen zware operatie voor de patiënt. Als er geen complicaties zijn, kan de patiënt de dag zelf al naar huis.

De revalidatie na de operatie daarentegen duurt lang en is zeer intensief voor de patiënt. Het welslagen van de behandeling hangt volledig af van de motivatie van de patiënt zelf. Deze moet de signalen die de hersenen krijgen opnieuw leren interpreteren en alle verschillende vormen opnieuw zien te onderscheiden. De patiënt moet zelf veel werken en veel oefenen om zo veel mogelijk zelfstandigheid te herwinnen en het maximale uit het implantaat te halen.

Kan dit systeem in de toekomst ook gebruikt worden voor andere types oogaandoeningen? 

Jammer genoeg blijft het gebruik heel beperkt omdat er veel voorwaarden zijn om in aanmerking te komen voor het bionisch oog. Bij glaucoom bijvoorbeeld is de oogzenuw niet meer intact dus kan het systeem niet gebruikt worden. In de Verenigde Staten zijn ze wel bezig met een klinische studie waarbij het implantaat rechtstreeks in de hersenen geplaatst wordt. Deze techniek gaat weer een stap verder want zelfs mensen die geen oog hebben, zouden zo in aanmerking kunnen komen voor het bionisch oog. De voorwaarde dat de patiënt ooit moet gezien hebben, blijft bij deze techniek wel van toepassing.  

Hoe gaat het ondertussen met de mevrouw die in maart geopereerd werd?

Deze 73-jarige dame staat nu al heel ver in haar revalidatie, maar ze kan nog veel verbeteren. Voor de operatie was ze al 10 jaar blind en nu haalt ze wereldwijd de beste testscores van alle mensen die een implantaat hebben. Zoals eerder aangehaald is de motivatie van de patiënten heel belangrijk. Het is de sleutel tot succes van de ingreep. Zij begrijpt de signalen die het implantaat naar de hersenen stuurt heel goed en ze kan ze goed linken aan hetgeen ze vroeger zag. Ondertussen kan ze zien met veel contrast. Ze kan bijvoorbeeld witte borden zien staan op een donker tafelkleed, ze kan zien of een deur open of dicht is en op straat kan ze het zebrapad en de borduren zien. Gezichten onderscheiden kan dan weer niet en dat zal ook nooit lukken. 

Heel belangrijk om te onthouden is dat het bionisch oog het zicht niet herstelt. Het implantaat moet gezien worden als een hulpmiddel zoals een witte stok of een blindengeleidehond. Het is geen genezing van de ziekte en geeft het zicht niet terug. Maar het geeft heel veel zelfstandigheid terug aan de mensen en dat is het hoofddoel van deze ingreep.

Wens je verder geïnformeerd te worden over het bionisch oog? Op zaterdag 29 september 2018 wordt de infosessie ‘netvliesimplantaat Argus II’ georganiseerd door de Dienst Oogheelkunde van het UZ Gent. Dit zal plaatsvinden van 9.30 uur tot 12.30 uur op de campus UZ Gent (auditorium F in blok A, ingang 6, Corneel Heymanslaan 10, 9000 Gent). 

Tijdens de infosessie zal vitreoretinaal chirurg dr. Fanny Nerinckx en specialist zeldzame oogziekten professor dr. Bart Leroy meer uitleg geven over de werking van het netvliesimplantaat, chirurgie, revalidatie, wie in aanmerking komt en het toekomstperspectief. Ook de patiënte die het implantaat ontving zal aanwezig zijn net als Frank Vandeputte (Vice President van de firm Second Sight) en het expertenteam van het centrum voor Visuele Revalidatie en Low Vision. 
Opgelet, indien u een schermuitleesprogramma gebruikt bij het bezoeken van deze website, zullen de volgende modules niet volledig toegankelijk zijn. Zij staan toe om deze pagina te delen op Facebook, Twitter of Google+.